Əlavə dəyər: bu nədir?

2024 Müəllif: Howard Calhoun | [email protected]. Son dəyişdirildi: 2023-12-17 10:18

Artıq dəyər işçinin öz işçi qüvvəsinin dəyərini üstələməklə yaratdığı mənfəətin məbləğidir. Eyni zamanda, istehsal olunan məhsullar, eləcə də sərf olunan vaxt işəgötürən tərəfindən pulsuz olaraq mənimsənilir. Bu termin kapitalizmin əsas iqtisadi qanununa tam uyğun gələn konkret istismar formasını ifadə edir. Bununla belə, belə bir anlayış təkcə fəhlə və işəgötürən arasında deyil, həm də burjuaziyanın müxtəlif qrupları, məsələn, torpaq sahibləri və sənayeçilər, bankirlər və tacirlər arasındakı münasibətləri təsvir edə bilər. Məhsuldar qüvvələrin və istehsal münasibətlərinin səmərəli inkişafında izafi dəyər, eləcə də onun artırılması yolları mühüm rol oynaya bilər. Yuxarıdakı terminin yaranması üçün ilkin şərtlər əməyin əmtəə və ya xidmətə çevrilməsidir. Axı, yalnız cəmiyyətin formalaşmasının müəyyən mərhələsində işəgötürən istehsal vasitələrindən asılı olmayan işçi tapa bilərdi.

Əlavə dəyərin mənbəyi öz formasına görə dəyişə bilər. Mütləq, artıq və nisbi qrupları ayırın. Birincisi, iş vaxtını artırmaqla və ya daha yüksək intensivliyə nail olmaqla əldə edilir. İkincisi, hər bir fərdin məhsuldarlığını orta səviyyəyə nisbətən artırmaqla əldə edilir. Artıq dəyərin təmsil oluna biləcəyi üçüncü forma əmək məsrəflərinin payının azalması nəticəsində əldə edilir. Bu cür kateqoriyalar tarixən qurulmuşdur və bu parametrin artırılması yollarını tam xarakterizə edir. Bununla belə, kifayət qədər fərqlərə baxmayaraq, bütün bu üsullar bir mühüm ümumi amili bölüşür - mənbə həmişə ödənilməmiş əməkdir.

Əlavə dəyər norması bütün izafi dəyərin kütləsinin onun istehsalı üçün lazım olan sərf edilmiş əməyin maya dəyərinə nisbətidir. Beləliklə, yuxarıda təsvir edilən anlayışı bir şəxsin digəri tərəfindən istismar dərəcəsi kimi xarakterizə etmək olar.

İzsiz dəyər nəzəriyyəsi həm nəzəri arqumentlərlə, həm də tarixi faktlarla məhdudlaşır. Sonuncunun rolunu həm dövlətlərin təşəkkülü və inkişafı tarixi, həm də cəmiyyətin iqtisadi quruluşunun formaları, məsələn, marjinalizm və neoklassizm oynamışdır.

İstehsal prosesini də nəzərdən keçirək, bunun nəticəsində izafi dəyər əldə edilə bilər. İşəgötürən işçi qüvvəsini əldə etməklə istehsal prosesini təşkil etməyə, onu belə bir şəkildə inkişaf etdirməyə başlaya bilərbelə ki, işçi gündəlik olaraq nəinki sərf etdiyi əməyinə bərabər dəyər yaradır, həm də sonradan onun əmək haqqına çevriləcək dəyər. Sonuncu, sahibkar tərəfindən ödənilməmiş komponent hesab olunur. Buna görə də, o, izafi dəyərdir.