Beynəlxalq əmək ixtisası

2024 Müəllif: Howard Calhoun | [email protected]. Son dəyişdirildi: 2023-12-17 10:18

Dünya iqtisadiyyatı hər bir ölkənin harmonik inkişafını tələb edir. Bu, hər bir insanın rifahının və rifahının açarıdır. Tarixən müxtəlif ərazilər müəyyən növ məhsullar istehsal etmişlər. Bu, onlara öz izafi istehsalını başqa ölkələrin istehsal etdiyi qıt mallara dəyişməyə imkan verir. Planetdə resurslar belə bərabərləşir.

Əməyin beynəlxalq ixtisaslaşması müəyyən sahələrdə ayrı-ayrı texnoloji proseslərin, yarımsahələrin və sahələrin differensiallaşdırılması və ayrılması olan dünya iqtisadiyyatlarının inkişaf formasıdır.

Ümumi konsepsiya

Beynəlxalq əmək bölgüsü ayrı-ayrı dövlətlərin dünya birliyi tərəfindən tələb olunan müəyyən növ xidmətlərin, malların, texnologiyaların yaradılmasında ixtisaslaşmasıdır.

Ölkələr arasında ticarət əlaqələrinin inkişafı prosesində bu prosesin üç məntiqi forması inkişaf etmişdir. Bunlara ümumi, fərdi və şəxsi əmək bölgüsü daxildir. Birinci halda sənaye ixtisaslaşması baş verir. İstehsal sahələri üzrə həyata keçirilir vəölkənin iqtisadi sektorları.

Xüsusi əmək bölgüsü müəyyən növ hazır məhsul və ya xidmətlər üzrə ixtisaslaşmanın inkişafı ilə baş verir. Təqdim olunan prosesin vahid forması fərdi hissələrin, komponentlərin və ya birləşmələrin üstünlük təşkil edən istehsalıdır. O, inkişaf üçün ən perspektivli sahələrdən biri hesab olunur.

Beynəlxalq əmək bölgüsü sistemində iştirak edən dövlətlər öz ehtiyaclarını maddi və qeyri-maddi nemətlərə ödəmək üçün daha böyük iqtisadi səmərə ala bilərlər.

Tarixi İnkişaf

Əvvəlcə beynəlxalq səviyyəli ixtisaslaşma sırf sektorlararası idi. Eyni zamanda mübadilə bir əsas sahə (sənaye) və digər sahə (kənd təsərrüfatı) arasında baş verirdi. Bu proses XIX əsrin 70-80-ci illəri üçün xarakterik idi.

Bunu bilərək, əmək bölgüsü və ixtisaslaşmanın bu gün necə meydana gəldiyini izah etməyə çalışın. Tarixi prosesləri araşdırsanız, heç də çətin deyil. Tədricən ixtisaslaşmanın sahədaxili mübadilə istiqamətində dəyişməsi baş verdi. 1930-cu illərdə böyük bir dəyişiklik baş verdi. Bu zaman mübadilə bir mühüm sənaye (məsələn, maşınqayırma) və digəri (məsələn, kimya istehsalı) arasında baş tutmağa başladı.

1970-1980-ci illərdə sənayedaxili ixtisaslaşma prioritet məsələyə çevrildi. Elmi-texniki tərəqqi ticarətin xüsusiyyətlərini müəyyən etdi. Texnoloji vənode ixtisası. Bazar iqtisadiyyatı olan inkişaf etmiş ölkələrdə belə məhsullar ixracın ən azı 40%-ni təşkil edir.

İnkişaf göstəriciləri

Əməyin beynəlxalq ixtisaslaşması bir neçə əsas göstərici ilə müəyyən edilir. Bunlardan ən geniş yayılmışı beynəlxalq əmək bölgüsünün inkişaf əmsalıdır. O, ölkənin dünya ticarətindəki çəkisini göstərir ki, bu da bütün ölkələrin milli gəlirində eyni dövlətin payı ilə müqayisə edilir. Göstərici 1-i keçərsə, bu, ölkənin dünya mübadilə proseslərində yüksək (orta dəyərlə müqayisə edilə bilən) iştirakını göstərir.

İstehsalın beynəlxalq ixtisaslaşmasının iştirakını qiymətləndirmək üçün bütöv göstəricilər sistemindən istifadə olunur. Bunlara sənaye istehsalının nisbi ixtisaslaşma əmsalı daxildir. Hər bir məhsulun xarici ticarətdəki payını müqayisə etməklə əldə edilir.

Həmçinin təqdim olunan göstəricilərə komponentlərin və hissələrin beynəlxalq dövriyyəsində ölkənin payının əmsalı daxildir. Sonra, ixrac kvotası və idxal və ixrac olunan malların çeşidi (aralığı) təxmin edilir.

Ölkələrin qruplara bölünməsi

20-ci əsrin birinci yarısından etibarən əmək bölgüsü və fəaliyyətlərin ixtisaslaşmasının hər bir dövlətin statusuna necə təsir etdiyini izləmək olar. Nəticədə bütün ölkələr 3 ayrı qrupa bölündü. Bunlardan birincisinə emal sənayesinin köməyi ilə məhsul istehsalı üzrə ixtisaslaşan ölkələr daxil idi. İkinci qrupa əsas olan dövlətlər daxildirixracının bir hissəsini hasilat sənayesi təşkil edirdi. Eyni zamanda, kənd təsərrüfatı məhsullarının yetişdirilməsi üzrə ixtisaslaşmış bir qrup ölkə meydana çıxdı.

Hazırda dördüncü qrup seçilir. Buraya bütün bu üç qrupun məhsulları ilə dünya bazarını təmin edən ölkələr daxildir. Bunlar ABŞ, İngiltərə, Fransa, Kanada və s. kimi inkişaf etmiş ölkələrdir.

Ölkələrin qruplara görə ixtisaslaşması

Yaradılmış əlaqələr sayəsində dünya bazarında müəyyən ixrac istiqaməti olan bir sıra ölkələr seçilir. Onların əmək bölgüsü, istehsalın ixtisaslaşması bu dövlətlərə yüksək texnologiyalı avadanlıqlar, dəzgahlar, maşınlar, məişət texnikası və kimyəvi komponentlər təqdim etməyə imkan verdi. Məsələn, təyyarələr ABŞ, Fransa, Almaniya, İtaliya tərəfindən istehsal olunur və satılır, yüksək səviyyəli avtomobillər isə Yaponiya, İsveç, Almaniya, ABŞ və s. tərəfindən istehsal olunur və satılır.

İkinci qrupa ərazilərində mineral ehtiyatların güclü işlənməsi həyata keçirilən dövlətlər daxildir. Bu ölkələr belə xammalı minimal şəkildə emal edirlər. Buraya Afrikanın neft hasil edən regionları, Yaxın Şərq və s. daxildir. Müxtəlif minerallar (kömür, filiz, qızıl və s.) İsveç, Kanada, Avstraliya tərəfindən satılır.

Dünya bazarında sırf kənd təsərrüfatı məhsulları satan üçüncü qrupa Asiya, Latın Amerikası və Afrika ölkələri daxildir. Analoji məhsulları dünya bazarına Kanada, Qərb ölkələri kimi inkişaf etmiş ölkələr də çıxara bilərAvropa, Avstraliya və s.

İxtisas tapşırığı

Beynəlxalq ixtisaslaşma sabit inkişafı təmin edə bilər. Müxtəlif məhsulların istehsalının mümkün sahələrində ehtiyatların cəmləşməsi hesabına hər bir ölkənin məhsuldarlığı arta bilər. Eyni zamanda, dövlətin ixtisaslaşdığı yüksək keyfiyyətli mallara nail olmaq mümkündür.

Belə proseslər iqtisadiyyatın vahid monokulturasının yaranmasına mane olur. Hər bir ölkə özünün spesifik iqtisadi kompleksini, fəaliyyət istiqamətini yaradır. Lakin müsbət təsir yalnız iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə mümkündür. İnkişaf etməkdə olan milli iqtisadiyyatlar isə əksinə, belə şəraitdə dar ixtisaslaşmaya, monoton fəaliyyət mərkəzinə sürüşürlər.

Bu baxımdan beynəlxalq ixtisaslaşma inkişaf etməkdə olan ölkələri çoxşaxəli iqtisadi struktur yaratmağa təşviq etməlidir. Bu ölkələrin rəhbərliyi sənayelərin optimal nisbətini seçməlidir. Baxmayaraq ki, bu parametrləri reallıqda həyata keçirmək çətindir.

Formalaşdıran amillər

Əmək ixtisası anlayışı bir sıra amillərin iştirakı ilə formalaşır. Buna ilk növbədə istismara verilməsi üçün mövcud və nəzərdə tutulan istehsal gücləri, əmək ehtiyatlarının kəmiyyət və keyfiyyəti, onların inkişafı təsir göstərir.

İxtisaslaşmanın inkişafına təsir edən ikinci amil milli gəlirin səviyyəsidir. O, həmçinin yığılma proseslərini vədövlət iqtisadiyyatı daxilində istehlak.

İqlim şəraiti, torpaq, minerallar növbəti amil hesab edilir. Mövcud iqtisadi əlaqələr və onların mümkün inkişafı nəzərə alınır. Konkret dövlətdə nə qədər əlverişli amillər müəyyən edilirsə, onun beynəlxalq səviyyədə ixtisaslaşma və əmək bölgüsündə iştirakı bir o qədər balanslaşdırılmış olur.

Müasir qlobal ixtisas

Əməyin müasir qlobal ixtisaslaşması beynəlxalq birliyin sənaye və kənd təsərrüfatı fəaliyyətlərindəki bir çox dəyişikliklərin nəticəsidir. Son bir neçə onillikdə dünya istehsalını həll edən əsas məsələlər mənfəətin artırılması, xərclərin azaldılması və ucuz işçi qüvvəsinin axtarışı olmuşdur.

Bütün bu amillər yüksək texnologiyalı istehsal dövrləri olan sənaye sahələrinin yaradılmasına səbəb olmuşdur. Onlar dünya bazarında istehlakçıya rəqabətədavamlı, yüksək keyfiyyətli məhsullar təklif edirlər. Bu sənayelər qlobal ixtisaslaşmanın əsas daşıyıcıları hesab olunur.

Hər bir ştat yeni mal və xidmətlərin yaradılmasında öz istiqamətləri ilə tanınır.

Dünya ölkələrinin ixtisası

Əməyin müasir ixtisaslaşması son bir neçə ildə müəyyən edilmişdir. Bu, qlobal bazarda müxtəlif yüksək texnologiyalı avadanlıq, mal və xidmətlərin bir sıra əsas təchizatçılarını vurğuladı.

Bu gün avtomobil və yük maşınlarının əsas tədarükçüləri ABŞ-da General Motors, Chrysler, Almaniyada - Volkswagen, Opel, Fransada - Renault, Peugeot, İngiltərədə - Rolls-Royce və s. hesab olunur.

Yaponiya liderlik etdidünya səviyyəli mühəndislik sənayesində mövqelər. Mitsubishi, Toyota kimi markalarla tanınır. Bu ölkələrin demək olar ki, hamısı elektron avadanlıqların satışında liderdir. Bu, transmilli şirkətlərin dünya istehsalının strukturuna yüksək təsirindən xəbər verir. Əməyin ixtisası da onlara tabedir.